โรคปอดอักเสบ มีสาเหตุการเกิดขึ้นจากไหน ปัจจัยเสี่ยงอะไรบ้าง

[siritidaphon]

โรคปอดอักเสบ มีสาเหตุการเกิดขึ้นจากไหน ปัจจัยเสี่ยงอะไรบ้าง

โรคปอดอักเสบ (Pneumonia) หรือที่คนทั่วไปมักเรียกว่า "ปอดบวม" นั้น มีสาเหตุหลักมาจากการติดเชื้อ แต่ก็มีปัจจัยอื่นที่ไม่ใช่เชื้อโรคเข้ามาเกี่ยวข้องด้วยครับ การทำความเข้าใจสาเหตุและปัจจัยเสี่ยงจะช่วยให้เราป้องกันตัวเองได้ดียิ่งขึ้น

1. สาเหตุหลักของการเกิดโรคปอดอักเสบ
โรคปอดอักเสบส่วนใหญ่มักเกิดจากการที่เชื้อโรคเข้าสู่ปอด ทำให้เกิดการอักเสบในถุงลม (Alveoli) โดยสามารถแบ่งประเภทของเชื้อโรคได้ดังนี้:


A. ปอดอักเสบจากการติดเชื้อ

ประเภทเชื้อโรค                                    ตัวอย่างเชื้อโรคที่พบบ่อย

เชื้อแบคทีเรีย (Bacteria)   เป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุด เช่น Streptococcus pneumoniae (นิวโมคอคคัส), Haemophilus influenzae
เชื้อไวรัส (Viruses)   เป็นสาเหตุสำคัญ โดยเฉพาะในเด็กเล็กและผู้สูงอายุ เช่น ไวรัสไข้หวัดใหญ่ (Influenza), RSV, และไวรัสโคโรนา (COVID-19)
เชื้อรา (Fungi)           พบน้อยกว่า ส่วนใหญ่มักเกิดในผู้ที่มีภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง เช่น Pneumocystis jirovecii
เชื้ออื่น ๆ                   เช่น ไมโคพลาสมา (Mycoplasma) ซึ่งทำให้เกิดปอดอักเสบที่ไม่รุนแรงมากนัก (Atypical Pneumonia)


ช่องทางการเข้าสู่ปอดของเชื้อโรค:

การหายใจ: หายใจเอาละอองฝอยขนาดเล็ก (Droplets) ของเชื้อโรคที่ลอยอยู่ในอากาศจากการไอหรือจามของผู้ป่วย

การสำลัก (Aspiration): สำลักเชื้อโรคที่อาศัยอยู่บริเวณปาก ลำคอ หรือกระเพาะอาหาร เข้าไปในปอดโดยตรง (พบได้บ่อยในผู้ป่วยติดเตียง ผู้สูงอายุ หรือผู้มีปัญหาการกลืน)

กระแสเลือด: เชื้อโรคแพร่กระจายจากตำแหน่งอื่น ๆ ในร่างกายผ่านทางกระแสเลือดเข้าสู่ปอด


B. ปอดอักเสบที่ไม่ใช่การติดเชื้อ
เกิดขึ้นเมื่อมีการอักเสบในปอดจากปัจจัยภายนอกที่ไม่ใช่เชื้อโรคโดยตรง:

สารเคมี/สารระคายเคือง: การสูดดมฝุ่น, ควัน, มลพิษทางอากาศ (เช่น PM 2.5), สารเคมีที่ระเหยได้, หรือก๊าซพิษ

การใช้ยาบางชนิด: เช่น ยาเคมีบำบัด หรือยาบางชนิดที่มีผลต่อปอด


2. ปัจจัยเสี่ยงที่เพิ่มโอกาสในการเกิดโรคปอดอักเสบ

ปัจจัยเสี่ยงส่วนใหญ่เกี่ยวข้องกับความอ่อนแอของระบบภูมิคุ้มกัน หรือความเสียหายของปอดเอง:

A. ปัจจัยด้านร่างกายและสุขภาพ
อายุ: เด็กเล็ก (อายุน้อยกว่า 2 ปี) และ ผู้สูงอายุ (อายุ 65 ปีขึ้นไป) เนื่องจากมีระบบภูมิคุ้มกันที่ยังพัฒนาไม่เต็มที่หรือเสื่อมลงตามวัย

การมีโรคประจำตัวเรื้อรัง: โดยเฉพาะโรคที่เกี่ยวกับปอด เช่น โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD), โรคหอบหืด, เบาหวาน, โรคหัวใจล้มเหลว, โรคไต หรือโรคตับ

ภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง: ผู้ป่วย HIV/AIDS, ผู้ที่ได้รับการปลูกถ่ายอวัยวะ, ผู้ที่ได้รับยากดภูมิคุ้มกัน หรือผู้ป่วยมะเร็งที่กำลังทำเคมีบำบัด

ผู้ป่วยที่มีปัญหาการกลืน: เสี่ยงต่อการสำลักเชื้อโรคในช่องปากเข้าสู่ปอดโดยตรง (Aspiration Pneumonia)

ผู้ป่วยติดเตียง หรือผู้ที่ต้องใช้เครื่องช่วยหายใจ


B. ปัจจัยด้านพฤติกรรมและสิ่งแวดล้อม

การสูบบุหรี่: ทำลายกลไกการป้องกันตามธรรมชาติของระบบทางเดินหายใจ ทำให้เชื้อโรคเข้าสู่ปอดได้ง่าย

การดื่มสุราเรื้อรัง: ทำให้ระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอ และเพิ่มความเสี่ยงในการสำลักขณะมึนเมา

อยู่ในสิ่งแวดล้อมที่มีมลภาวะ: การสัมผัสฝุ่นควัน ควันบุหรี่มือสอง หรือ PM 2.5 เป็นประจำ

การอยู่ในที่แออัด: เช่น โรงเรียน เรือนจำ บ้านพักคนชรา หรือโรงพยาบาล ทำให้มีโอกาสสัมผัสเชื้อโรคสูง

การพักฟื้นในโรงพยาบาล: โดยเฉพาะผู้ที่เข้ารับการรักษาในห้องไอซียู (ICU) หรือต้องใส่ท่อช่วยหายใจ (Ventilator-associated Pneumonia)

การทราบปัจจัยเสี่ยงเหล่านี้จะช่วยให้สามารถวางแผนการป้องกันได้ เช่น การฉีดวัคซีน การหลีกเลี่ยงควันบุหรี่ และการดูแลรักษาสุขภาพอย่างสม่ำเสมอ