งานฝีมือ ทำสบู่น้ำมันธรรมชาติ ทำสบู่เหลวธรรมชาติ

[siritidaphon]

งานฝีมือ ทำสบู่น้ำมันธรรมชาติ ทำสบู่เหลวธรรมชาติ

การทำสบู่น้ำมันธรรมชาติ (สบู่ก้อน) และสบู่เหลวธรรมชาติ เป็นงาน DIY ที่น่าสนใจและมีประโยชน์มากครับ เพราะนอกจากจะได้ผลิตภัณฑ์ที่อ่อนโยนต่อผิว ปราศจากสารเคมีรุนแรงแล้ว ยังสามารถปรับแต่งส่วนผสม กลิ่น และคุณสมบัติให้เหมาะกับสภาพผิวและความต้องการของเราได้อีกด้วย

มาดูวิธีการทำสบู่ทั้งสองแบบกันครับ:

1. การทำสบู่น้ำมันธรรมชาติ (สบู่ก้อน) - Cold Process Soap Making

วิธีนี้เป็นที่นิยมที่สุดสำหรับสบู่ก้อนธรรมชาติ เพราะเป็นการทำปฏิกิริยาระหว่างน้ำมันกับโซดาไฟ (Lye หรือ Sodium Hydroxide) ซึ่งจะเกิดกระบวนการ Saponification (การเกิดสบู่) โดยไม่มีการใช้ความร้อนจากภายนอกมากนัก

หลักการสำคัญ:

Saponification: คือกระบวนการที่ไขมัน/น้ำมัน (Triglycerides) ทำปฏิกิริยากับด่าง (โซดาไฟ) กลายเป็นสบู่ (Soap) และกลีเซอรีน (Glycerin) ซึ่งเป็นสารให้ความชุ่มชื้นตามธรรมชาติ

ความปลอดภัย: ต้องระมัดระวังในการใช้โซดาไฟอย่างเคร่งครัด เพราะเป็นสารเคมีที่มีฤทธิ์กัดกร่อน

อุปกรณ์ที่ต้องเตรียม:

อุปกรณ์ป้องกัน: ถุงมือยางหนา, แว่นตานิรภัย, เสื้อแขนยาว, ผ้าปิดจมูก/หน้ากาก

อุปกรณ์สำหรับชั่งตวง: เครื่องชั่งดิจิทัลที่ละเอียด (ทศนิยม 1-2 ตำแหน่ง), ถ้วยตวงทนความร้อน (สเตนเลส หรือพลาสติก PP/HDPE ที่ทนด่าง)

อุปกรณ์สำหรับผสม: หม้อสเตนเลส (สำหรับน้ำมัน), ภาชนะสเตนเลส/แก้วทนความร้อน (สำหรับน้ำด่าง), ไม้พายซิลิโคน/สเตนเลส, เครื่องปั่นมือถือ (Hand Blender)

แม่พิมพ์สบู่: ซิลิโคน หรือไม้ (ต้องรองด้วยกระดาษไข)

เทอร์โมมิเตอร์: สำหรับวัดอุณหภูมิ (แบบดิจิทัลหรือปรอท) 2 อัน

วัตถุดิบ:

น้ำมันธรรมชาติ: เช่น น้ำมันมะพร้าว, น้ำมันปาล์ม, น้ำมันมะกอก, น้ำมันรำข้าว, น้ำมันคาโนล่า (เลือกใช้น้ำมันที่มีคุณสมบัติแตกต่างกันเพื่อสร้างสบู่ที่มีฟอง, ความแข็ง, และการบำรุงผิวที่ต้องการ)

โซดาไฟ (Sodium Hydroxide / Lye): ชนิดเกล็ดบริสุทธิ์ (ต้องระวังในการใช้)

น้ำกลั่น หรือน้ำสะอาด: สำหรับละลายโซดาไฟ

(ทางเลือก) สารเติมแต่ง:

น้ำมันหอมระเหย (Essential Oils) หรือหัวน้ำหอม (Fragrance Oils): สำหรับกลิ่น

ผงสมุนไพร/ผงถ่าน/ดินเบา: สำหรับสีและคุณสมบัติบำรุงผิว

ข้าวโอ๊ต/ใยบวบ: สำหรับสครับผิว

วิตามิน E: สารต้านอนุมูลอิสระ

ขั้นตอนการทำ (โดยย่อและเน้นความปลอดภัย):

คำนวณสูตร: ใช้โปรแกรมคำนวณสบู่ (Lye Calculator) ออนไลน์ เพื่อคำนวณปริมาณโซดาไฟและน้ำที่เหมาะสมกับชนิดและปริมาณน้ำมันที่คุณใช้ (สำคัญมากเพื่อความปลอดภัยและคุณภาพสบู่)

เตรียมน้ำด่าง (Lye Solution):

สวมอุปกรณ์ป้องกันให้ครบถ้วน

เทน้ำกลั่นลงในภาชนะสเตนเลส/แก้วทนความร้อน

ค่อยๆ เทโซดาไฟลงในน้ำช้าๆ ทีละน้อย (ห้ามเทน้ำใส่โซดาไฟเด็ดขาด!) พร้อมคนให้ละลายจนหมด

น้ำด่างจะร้อนจัดและมีไอระเหย ควรทำในที่อากาศถ่ายเทสะดวก พักทิ้งไว้ให้เย็นลง (ประมาณ 40-50°C)

เตรียมน้ำมัน:

ชั่งน้ำมันชนิดต่างๆ ตามสูตร ใส่ลงในหม้อสเตนเลส

ตั้งไฟอ่อนๆ (หากน้ำมันเป็นไข) หรืออุ่นให้ได้อุณหภูมิใกล้เคียงกับน้ำด่าง (ประมาณ 40-50°C)

ผสมน้ำด่างกับน้ำมัน:

เมื่อน้ำด่างและน้ำมันมีอุณหภูมิใกล้เคียงกัน (ต่างกันไม่เกิน 10°C)

ค่อยๆ เทน้ำด่างลงในหม้อน้ำมันช้าๆ พร้อมกับใช้เครื่องปั่นมือถือปั่นผสม (หรือคนด้วยไม้พาย)

ปั่น/คนไปเรื่อยๆ จนส่วนผสมข้นขึ้น มีลักษณะเหมือนคัสตาร์ด หรือมีรอยเมื่อยกไม้พายขึ้นมา (เรียกว่า "Trace")

เติมสารเติมแต่ง (ถ้ามี):

เมื่อถึง Trace แล้ว เติมน้ำมันหอมระเหย, สี, หรือสมุนไพรที่เตรียมไว้ คนให้เข้ากันอย่างรวดเร็ว

เทลงแม่พิมพ์:

เทส่วนผสมสบู่ลงในแม่พิมพ์ที่เตรียมไว้ เคาะเบาๆ เพื่อไล่ฟองอากาศ

คลุมด้วยพลาสติกแรป และห่อด้วยผ้า/ผ้าห่ม เพื่อเก็บความร้อน (ช่วยให้เกิดกระบวนการ Saponification สมบูรณ์) ทิ้งไว้ 24-48 ชั่วโมง

ตัดและบ่มสบู่ (Curing):

เมื่อสบู่แข็งตัวดีแล้ว (ประมาณ 1-2 วัน) แกะออกจากแม่พิมพ์ และตัดเป็นก้อนตามขนาดที่ต้องการ

นำสบู่ไปวางผึ่งในที่อากาศถ่ายเทสะดวก ประมาณ 4-6 สัปดาห์ (หรือนานกว่านั้น) เพื่อให้น้ำระเหยออกไปจนหมด สบู่จะแข็งขึ้น อ่อนโยนขึ้น และมีฟองมากขึ้น


2. การทำสบู่เหลวธรรมชาติ (Liquid Soap Making) - Hot Process หรือ KOH

การทำสบู่เหลวจะซับซ้อนกว่าสบู่ก้อนเล็กน้อย และมักใช้โพแทสเซียมไฮดรอกไซด์ (Potassium Hydroxide หรือ KOH) แทนโซเดียมไฮดรอกไซด์

หลักการสำคัญ:

KOH: เป็นด่างที่ใช้ในการทำสบู่เหลว ทำให้สบู่มีเนื้อสัมผัสเหลว

Hot Process: มักจะมีการใช้ความร้อนเข้ามาช่วยเร่งปฏิกิริยา Saponification ให้สมบูรณ์ในเวลาอันสั้น

อุปกรณ์และวัตถุดิบ: คล้ายกับการทำสบู่ก้อน แต่จะใช้ KOH แทน NaOH และอาจมีอุปกรณ์สำหรับทำความร้อนเพิ่ม เช่น เตาไฟฟ้า, หม้อตุ๋น


ขั้นตอนการทำ (โดยย่อ):

คำนวณสูตร: ใช้ Lye Calculator สำหรับสบู่เหลว (Liquid Soap) เพื่อคำนวณปริมาณ KOH และน้ำ

เตรียมน้ำด่าง KOH: สวมอุปกรณ์ป้องกัน เทน้ำลงในภาชนะ แล้วค่อยๆ เท KOH ลงในน้ำ คนให้ละลาย พักไว้

เตรียมน้ำมัน: ชั่งน้ำมันชนิดต่างๆ ใส่ลงในหม้อ

ผสมและเคี่ยว: ค่อยๆ เทน้ำด่าง KOH ลงในน้ำมัน พร้อมปั่น/คนผสมด้วยเครื่องปั่นมือถือจนเกิด Trace

เคี่ยว (Cook): นำส่วนผสมไปตั้งไฟอ่อนๆ หรือใช้หม้อตุ๋น เคี่ยวไปเรื่อยๆ (อาจใช้เวลาหลายชั่วโมง) จนกว่าส่วนผสมจะเปลี่ยนเป็นเนื้อเจลใส (Paste) และเมื่อนำไปละลายน้ำแล้วไม่มีความมันหลงเหลืออยู่ (หมายถึงปฏิกิริยา Saponification สมบูรณ์)

เจือจาง (Dilution): เมื่อได้เนื้อสบู่เพสต์แล้ว นำมาเจือจางด้วยน้ำกลั่นร้อนๆ ในอัตราส่วนที่เหมาะสม (เช่น 1:1 หรือ 1:2) คนให้ละลายจนได้เนื้อสบู่เหลวที่ต้องการ

ปรับแต่ง: เติมสารเติมแต่ง เช่น กลีเซอรีน (เพิ่มความชุ่มชื้น), น้ำมันหอมระเหย, สารกันเสีย (จำเป็นสำหรับสบู่เหลวเพื่อป้องกันเชื้อรา/แบคทีเรีย)

พักสบู่: พักสบู่เหลวไว้ประมาณ 1-2 สัปดาห์ เพื่อให้ฟองอากาศออกไปหมด และสบู่มีเนื้อสัมผัสที่คงที่


ข้อควรระวังสำคัญที่สุด:

ความปลอดภัยในการใช้โซดาไฟ (NaOH) และโพแทสเซียมไฮดรอกไซด์ (KOH): สารทั้งสองชนิดมีฤทธิ์กัดกร่อนรุนแรงมาก ต้องสวมอุปกรณ์ป้องกันเสมอ (ถุงมือ, แว่นตา, เสื้อแขนยาว) ทำในที่อากาศถ่ายเทสะดวก และระมัดระวังไม่ให้สัมผัสผิวหนังหรือดวงตา หากสัมผัส ให้ล้างด้วยน้ำสะอาดปริมาณมากๆ ทันที และรีบไปพบแพทย์

การคำนวณสูตร: ห้ามกะปริมาณเองเด็ดขาด ต้องใช้ Lye Calculator เพื่อความปลอดภัยและคุณภาพของสบู่

การทำสบู่ธรรมชาติเป็นงานฝีมือที่สนุกและคุ้มค่าครับ แต่ต้องศึกษาข้อมูลและปฏิบัติตามขั้นตอนอย่างเคร่งครัดเพื่อความปลอดภัยและผลลัพธ์ที่ดีที่สุดครับ